Analiza mogućnosti Jermenske PVO protiv vazduhoplovnih snaga Azerbejdžana

Autor analize: Zoran Vukosavljević

Svedoci smo prethodih dana žestokih borbi između Jermenskih snaga i snaga Azerbejdžana u pobunjenom azerbejdžanskom regionu Nagorno-Karabah, odnosno kako se nazivaju „Republici Arcah“.
Imali smo prilike ponovo da vidimo u akciji bespilotne letelice „Baryaktar TB2“, kako dejstvuju po ciljevima na zemlji, kako oklopnim sredstvima i artiljeriji, tako i po sredstvima PVO.
Avijacija Azerbejdžana koristi i borbene helikoptere i klipne avione poput AN-2.
Zašto primenjuju tu taktiku i može li Jermenija da se odupre svojim PVO sistemima?

Treba prvo, na osnovu dostupnih izvora, analizirati šta od PVO sredstava ima Jermenija/Nagorno-Karabah i kakve su mogućnosti tih sistema.

Od autora Zorana Vukosavljevića preporučujemo knjigu o raketnom sistemu KUB-M gde po prvi put naša čitalačka publika ima mogućnost da se upozna sa nastankom, razvojem kao i borbenom upotrebom ovog raketnog sistema PVO. Knjigu možete pogledati i poručiti klikom na sliku ispod:  

Sistemi teritorijalne PVO:

Od sistema teritorijalne PVO, ističe se sistem „S-300PS Volhov-M6“. Prema raspoloživim podacima, Jermenija poseduje 2 raketna diviziona sa ukupno 4 raketne baterije „S-300PS“. Radi se o prvom mobilnom raketnom sistemu PVO iz porodice „S-300P“, koji u svom originalnom izdanju poseduje rakete dometa 5V55R dometa do 75 km i opremljena je osmatračko-akvizicijskim radarima na nivou diviziona tipa „36D6 Niva“ (NATO oznaka „Thin Shield“) koji je 3D radar dometa do 200 km, radarom za otkrivanje i praćenje niskoletećih ciljeva tipa „76D6“ dometa do 120 km i tipa „P-18 Terek“ (NATO oznaka „Spoon Rest D“) metarskim VHF radarom dometa do 250 km.
Na sistemu su urađene modifikacije, tako da može koristiti i rakete 5V55U dometa do 150 km, tako da se u nekoj literaturi ovaj sistem označava kao „S-300PM“.
Sistem je starije generacije, ali je za Azerbejdžanske (turske) avione značajna prepreka ukoliko bi krenuli u avanturu bombardovanja ciljeva u Nagorno-Karabahu, jer se baterije „S-300PS“ nalaze u istočnom delu Jermenije, blizu granice sa Nagorno-Karabahom i pokrivaju kompletan vazdušni prostor otcepljenog regiona.
Radar za navođenje raketa „30N6“ koristi veoma uzak snop kod praćenja ciljeva, tako da protivradarska raketa može biti lansirana na radar samo sa aviona koji je u statusu zahvata i automatskog praćenja. Sistem poseduje sposobnost da otkriva i zahvata protivradarske rakete lansirane na radar i da na njih navodi rakete. Radar može istovremeno automatski pratiti do 6 ciljeva i na njih navoditi do 12 raketa.
Rakete su veoma brze i dostižu brzine do oko 6 Macha.
Sistem je veoma mobilan i treba mu samo 5 minuta za ispoljavanje raketnog dejstva od trenutka posedanja vatrenog položaja.
Sistem je pogodan za otkrivanje niskoletećih i veoma niskoletećih ciljeva i dejstvo na njih.
Ono što je problem, a tiče se upravo borbe protiv bespilotnih letelica i klipnih aviona je brzina cilja. Ukoliko je brzina cilja ispod 185 km/h, cilj ne može biti praćen nišanskim radarom.

U centralnom regionu oko glavnog grada Jerevana, koncentrisane su i najveće snage teritorijalne PVO, što je razumljivo za glavni grad države.
Ipak, ne i najsavremenije.
Naime, oko Jerevana, koncentrisana su 3 diviziona nešto starijeg raketnog sistema PVO „S-300PT-1A Birjuša“, koji je prvi polu-mobilni sistem PVO iz porodice „S-300P“. Sistemu treba oko 30 minuta za dejstvo od trenutka dolaska na vatreni položaj. Svaki divizion se sastoji od 2 raketne baterije, ukupno do 6 raketnih baterija ovog sistema. Sistem poseduje rakete 5V55K dometa do 47 km, kao i 5V55R dometa do 75 km.
Na nivou diviziona nalaze se osmatračko-akvizicijski radari „36D6“, radari „P-18 Terek“ , ali i radari velikog dometa „P-14 Oborona“ dometa i preko 600 km, „P-37“ dometa preko 350 km kao i decimetarski radar za otkrivanje i praćenje letelica na srednjim i velikim visinama „55Ž6M Desna“, domet otkrivanja do 300 km i po visini do 40 km. S obzirom da su ovo 2D osmatračko-akvizicijski radari, uz njih se nalaze i radari za merenje visine tipa PRV-9, PRV-11 i PRV-16.
Radar za navođenje raketa „5N63“ ima slične mogućnosti kod praćenja ciljeva kao i „30N6“. Radar može automatski pratiti do 6 ciljeva i na njih navoditi do 12 raketa.
Sistem takođe ima isti problem oko praćenja ciljeva koji lete brzinama nižim od 185 km/h.

Na našem sajtu možete pronaći veći broj knjiga koje govore o sistemima i upotrebi PVO tokom NATO agresije. Za više informacija kliknite na sliku ispod

U istom reonu oko glavnog grada Jerevana, nalaze se i sistemi PVO „S125 M1 Neva“. Po nekim podacima, radi se o 2-3 raketna diviziona ovog sistema. Sistem je u mogućnosti da dejstvuje na vazdušne ciljeve na daljinama do 24 km i visinama do 18 km. Svaki divizion poseduje svoje osmatračko-akvizicijske radare P-12/P-18/P-15. Za podršku i podatke o situaciji u vazdušnom prostoru, koristi iste osmatračko-akvizicijske radare kao i „S-300PT-1A“, kao deo jedinstvenog sistema PVO glavnog grada Jerevana.
Sistem „S-125M1 Neva“ može pratiti i gađati i niskoleteće ciljeve i postoji mogućnost i dejstva na bespilotne letelice i dronove, ali se takođe brzina letelica ispod 200 km/h postavlja kao problem za sistem praćenja pokretnih ciljeva.
Prema nekim podacima, barem deo sistema „S-125“ nalazi se na mobilnim točkaškim platformama i nosi oznaku „S-125 Pečora 2M“.
Pored ove lokacije oko glavnog grada Jerevana, sistemi „S-125“ nalaze se i na severoistoku zemlje, oko jezera Sevan, gde se nalaze takođe 2-3 raketna diviziona, sa svojim osmatračkim radarima „P-12/P-18/P-15“ i pojačani sa dodatnim osmatračkim radarom tipa „P-18 Terek“

Na krajnjem severozapadu Jermenije, nalazi se radarska stanica osmatranja i navođenja, opremljena radarima tipa „P-18 Terek“, „36D6 Niva“ i radarima za merenje visine „PRV-9/16“.

U reonu Nagorno-Karabaha ili tzv. „Republike Arcah“, u blizini glavnog grada Stepanekerta, nalazi se kombinovana jedinica sa kombinovanim sistemima teritorijalne i trupne PVO, koji najverovatnije čine jednu celinu. U pitanju su sistemi „S-125M1 Neva“ – najmanje 1 raketni divizion sa pratećim radarom „P-18“, kao i najmanje 1 raketni divizion sa 3 samohodne raketne baterije sistema „2K11 Krug M1“ i najmanje 2-3 raketne baterije samohodnog raketnog sistema PVO „2K12 Kub-M“. Kod oružanih snaga Nagorno-Karabaha, ovi sistemi čine jednu celinu i kao takvi vrše funkciju odbrane šireg reona glavnog grada nepriznate „republike“.
Što se tiče sistema „S-125M1 Neva“, pisao sam već o mogućnostima sistema, a slično važi i za sisteme „2K11 Krug“ i „2K12 Kub“. Sistem PVO „2K11 Krug“ poseduje rakete 3M8M2 i M3 dometa do 50 km po daljini i do 24,5 km po visini. Osnovna namena mu je odbrana komandnih mesta na nivou armije (trupni PVO armijskog nivoa), ali s obzirom na veoma malu teritoriju Nagorno-Karabaha i nepostojanje takvih velikih strateških formacija i s obzirom na domet sistema, koristi se praktično za PVO teritorije. Raketni divizion „2K11 Krug“ sastoji se od 3 raketne baterije sa po 3 lansera, na svakom po 2 PA rakete. Na nivou baterije, nalazi se radar za navođenje raketa „1S32M2“, a na nivou diviziona osmatračko-akvizicijski radar „1S12“ popularno zvana „Mečka“.
Sistem može da deluje i centralizovano kroz KIS „K-1 Krab“ ili „Poljana“. Veoma se dobro pokazao u dejstvima na visokoleteće ciljeve i tzv. stratosferske dronove, ali sa niskoletećim i sporijim ciljevima ima problema, a to mu i nije namena.

Što se tiče samohodnog raketnog sistema „2K11 Kub“, osnovna vatrena jedinica je raketna baterija, koja se sastoji od 1 radarske stanica osmatranja i navođenja „1S91 RstON“ i od 4 samohodna lansirna oruđa „2P25M1“ sa po 3 rakete „3M9M/M3“ na svakom od njih. Baterije mogu biti uvezane u centralizovani sistem „K-1 Krab“ ili „Poljana“, a za to uvezivanje svaka raketna baterija ima svoj Uređaj za prenos podataka o cilju „UPPC 9S417“, a na nivou diviziona ili puka nalazi se UKUV – Uređaj za komandovanje i upravljanje vatrom „9S416“, osmatračko-akvizicijski radar „1RL128D Mečka“ i radar za merenje visine „PRV-9 ili 16“.

VIŠE O RAKETNOM SISTEMU KUB-M MOŽETE PROČITATI U KNJIZI AUTORA OVE ANALIZE KLIKOM NA SLIKU ISPOD

Sistem ima domet do 24 km po daljini i do 7 km po visini, uz mogućnost podizanja plafona dejstva do 14 km u centralizovanom radu.
Za razliku od sistema „2K11 Krug“ sistem „2K12 Kub“ ima znatno bolje mogućnosti dejstva na niskoleteće ciljeve, pre svega zbog načina vođenja (poluaktivno radarsko samonavođenje), veće manevrabilnosti i pokretljivosti rakete 3M9 u odnosu na 3M8, ali i višekanalnosti po raketi koja je važan aspekt dejstva po niskoletećim i veoma niskoletećim ciljevima. Međutim, ostaje problem dejstva na ciljeve koji lete sporije od 200 km/h, jer radar takve ciljeve prati uz poteškoće kod sistema za selekciju pokretnih ciljeva.

Sistemi trupne PVO:

Kod sistema trupne PVO, koji u stvari i treba najviše da se bori protiv bespilotnih letelica, helikoptera i klipnih aviona, svkakako se ističe sistem „9K37 Buk M1-2“. Iako se u mnogim izvorima pominje „Buk-M2“, na javnim prezentacijama i vojnim paradama u Jerevanu, prikazan je sistem „Buk M1-2“.
Prema nekim podacima, radi se o 3 raketna diviziona sa po 3 raketne baterije u svakom divizionu. Jedinica je grupisana u reonu severoistoka Jermenije, gde je zajedno sa sistemom „S-125 Neva“, zadužena za PVO tog dela zemlje.
Sistem „9K37 Buk M1-2“ sastoji se od komandne baterije sa osmatračko-akvizicijskim radarom „9S18 M1-1 Kupol“. U pitanju je 3D radar sa faznom rešetkom, namenjen za otkrivanje i akviziciju ciljeva na daljinama do 130 km. Podatke o ciljevima predaje na komandnu stanicu „9S470 M1-2“ koja podatke dodeljuje raketnim baterijama, odnosno njihovima samohodnim lansirnim ruđima sa radarom „9A310 M1-2“, koji nose 4 poluaktivno radarski samonavođene rakete 9M317 dometa do 45 km po daljini i do 25 km po visini. Ova nova raketa „9M317“ može dejstvovati na vazdušne ciljeve koji lete brzinama do 1200 m/s, a može uspešno dejstvovati i na ciljeve na zemlji i na vodi kako na taktičke projektile vazduh-zemlja, krstareće rakete V-Z i Z-Z, tako i na fiksna komandna mesta ili na ciljeva na moru (vodi) tipa fregata ili razarača ili sl.
Kod vršenja uloge u sistemu PVO, jedan raketni divizion, kao osnovna taktička jedinica, sa 3 raketne baterije u svom sastavu, može jednovremeno da izvrši dejstvo na 6 ciljeva.
Ovaj sistem je svakako najpotentniji i pruža najveće mogućnosti za uspešno dejstvo na bespilotne letelice, niskoleteće i lebdeće helikoptere i klipne avione, iako postoje određena ograničenja u brzini leta letelica.

Pored ovog sistema, najčešće se pominje sistem trupne PVO kratkog dometa „9K33 Osa-AKM“. Sistem je od ranije bio u oružanim snagama Jermenije, ali je onda i nabavila veći broj lansera od Jordana, tako da broj lansirnih oruđa sa radarima svakako nije ispod 30 komada, što bi bio ekvivalent 7 raketnih baterija, pošto po pravilu 4 lansiran oruđa sa radarskim sistemom, čine jednu raketnu bateriju.
Sistem „9K33 Osa-AKM“ je široko rasprostranjen u Jermeniji, a zna se da je određeni broj sistem prebačen i u Nagorno-Karabah, gde smo već imali prilike da gledamo uspešna dejstva na male izviđačke bespilotne letelice tipa „Orbiter“, izraelske proizvodnje.
U poslednjih par dana sukoba, videli smo i više dejstava azerbejdžanskih (turskih) bespilotnih letelica „Baryaktar TB2“ na sistema „9K33 Osa-AKM“ i pogađanje najmanje 4 lansirna oruđa sa radarom.
Šta su problemi?
Raketni sistem PVO „9K33 Osa-AKM“ je poslednja modifikacija sistema „Osa“. Sastoji se od lansirnog vozila sa 6 raketa 9M33M2 i M3. Rakete imaju maksimalni domet od 10,3 km po daljini i do 5 km po visini. Rakete se navode radio-komandnim putem, „trotačkastim“ metodama navođenja.
Radarski kompleks „9A33BM“ je jedan od najkompleksnijih radarskih sistema koji su Sovjeti ikada proizveli. Sastoji se od osmatračkog radara koji ima domet od 45 km, ali i odlične mogućnosti otkrivanja ciljeva na malim i veoma malim visinama, malih odraznih površina i čak i helikoptera koji lebde.
Sa druge strane, složenost radarskog sistema uzrokuje nešto sporiju reakciju kod prelaska sa otkrivanja i akvizicije na zahvat i praćenje cilja nišanskim radarom, koji i sam ima sasvim dobar domet od 28 km. Dakle, ovde već složenost sistema, a odvojenim osmatračkim radarom i nišanskim radarom, koji se opet sam sastoji od osnovnog radara praćenja ciljeva i raketa u uskom snopu, antenskog sistema praćenja raketa „pitač-odgovorač“ širokog snopa i prijemnih antena praćenja raketa srednjeg snopa i tako „puta 2“ odnosno za svaku raketu jedan „komplet antena“. Ukupno 7 antena u sklopu nišanskog radara.
Uz to, postoji i optički TV sistem praćenja cilja.
Ta složenost sistema uzrokuje određenu sporost u reakciji, koja u vreme proizvodnje sistema nije predstavljala nikakav problem, ali danas itekako može biti problem u trenucima kada se „sekunde broje“.
Pored toga, treba znati da sistem ima maksimalan domet do 10,3 km po daljini, ali da sa manjom brzinom cilja, značajno pada domet po daljini. Već za ciljeve koji lete sporije od 100 m/s, domet po daljini je do 6,4 km, a ako lete još sporije domet još pada. U tom smislu može biti i jasnija taktika upotrebe bespilotnih letelica i klipnih aviona da lete što sporije moguće, na visinama iznad ili oko 5 km i da se drži daljine do cilja od barem 6 km. U takvim situacijama, sistem „Osa“ teško može da nađe rešenje za veoma sporog, visokog i bliskog napadača (ili izviđača) iz vazduha.

Ipak, sistem koji je tek nedavno stigao u Jermeniju, sistem trupnog PVO kratkog dometa „Tor-M2KM“. Sistem je počeo da pristiže tek tokom 2019. godine i za sada nije verovatno da je isporučena količina veća od 1 raketne baterije sa 4 lansirna oruđa sa radarskim sistemom. Sistem je veoma atipičan. Naime, radi se o „kontejnerskom sistemu“ koji se isporučuje bez pratećeg vozila ili proluprikolice, te se samim tim može smestiti na noseću konstrukciju točkaškog ili guseničnog vozila bilo kog odgovarajućeg tipa (nosivost pre svega) , kao i na nekakvu polu-prikolicu. Takođe „kontejner“ se može smestiti i na ratne brodove. Jermenska vojska odlučila je da će nosač biti kamion KAMAZ -63501 8×8, sveterenac.
Sistem „Tor-M2KM“ može koristiti projektile 9M331 i 9M332.
Lansirno oruđe sa radarskim sistemom sastoji se od osmatračko-akvizicijskog radara domet do 25 km, radarom praćenja ciljeva i navođenja raketa dometa do 20 km, elektro-optičkog sistema praćenja i 8 raketa Z-V „9M331“ ili 9M332“ smeštenih u 2 kontejnera sa po 4 rakete.
Maksimalan domet po daljini je do 16 km, a po visini do 10 km.
Sistem ima veoma mala ograničenja po pitanju upotrebe za dejstvo protiv bespilotnih letelica, niskoletećih helikoptera i klipnih aviona i može se reći da je ovaj sistem u stvari pravo rešenje za ovaj problem koji su Jermeni imali ova 2-3 dana rata. Pitanje je samo koliko imaju ovih sistema na raspolaganju i kakav je trenutni status ovog sistema po pitanju tehničke opremljenosti ali i obučenosti kadra.

Od ostalih sistema PVO, treba pomenuti IC vođene rakete „Strela-10M“ i lake prenosne raketne sisteme „Strela-2M“ i „Igla“. Kod ovih sistema, problem je domet po daljini i po visini u odnosu na bespilotne letelice tipa „Baryaktar TB2“, helikoptere i klipne avione. Ali ako se ovi ciljevi nađu u dometu, tada se priča menja.
Što se tiče protivavionskih topova, Jermenija raspolaže sa ZSU 23/4 „Šiljka“. Radi se o radarski navođenom topu. Ovaj top ima značajna ograničenja u pogledu dometa i po daljini i po visini.

Dakle, moj neki zaključak bi bio da su Azerbejdžanci uz svoje turske instruktore, a na osnovu iskustava iz Sirije i Libije, koristili proverena taktička rešenja.
Koriste se naoružane bespilotne letelice male odrazne površine, koje mogu leteti na visinama preko 5 km i sa daljina od 7-8 km nanositi precizne udare po ciljevima na zemlji. Slično važi i za upotrebu helikoptera. Što se tiče upotrebe AN-2 aviona, još nije rasvetljeno za koju svrhu se tačno upotrebljavaju, ali svakako se koristi njihova mogućnost leta na većim visinama iznad 5 km, veoma malom brzinom, ispod 200 km/h.
Ipak, stižu za sada neproverene informacije, da su Jermeni ipak počeli da obaraju bespilotne letelice, mada najčešće izviđačke. Ako se ta praksa nastavi, Azerbejdžan će biti primoran da u borbu uvrsti svoje lovačke i lovačko-bombarderske avione u zaštiti tih letelica, dejstvom po ciljevima na zemlji vođenim sredstvima V-Z. U tom slučaju, rizikuju upotrebu teritorijalnih i trupnih sistema PVO kratkog do srednjeg i srednjeg dometa, za koje oni suštinski nemaju posebnih rešenja, osim klasičnih pokušaja vizuelno i optičkog otkrivanja ciljeva na zemlji i dejstva po njima vođenim i nevođenim sredstvima i manevara izbegavanja i napuštanja zone dejstava.
Ukoliko bi se rat produžio i zakomplikovao, tada bi se u borbu mogle uključiti i Ruske jedinice koje u Jermeniji imaju svoje lovce MiG-29, ali i PVO i PRO sisteme „S-300V“.
Ali o tome, eventualno drugi put.