Ukrajinski sistemi teritorijalne PVO nasleđeni od SSSR-a

Ukrajinski sistemi teritorijalne PVO nasleđeni od SSSR-a

Tekst članka preveo i adaptirao: Zoran Vukosavljević

S-300PS, osnovne komponente, radar za navođenje raketa 5P85D

Posle raspada Sovjetskog Saveza, u Ukrajini je ostala moćna grupacija PVO zemlje, kakve nije bilo ni u jednoj saveznoj republici. Samo je Rusija posedovala već arsenal protivvazduhoplovnog naoružanja. Vazdušni prostor Ukrajinske SSR branila su dva korpusa (49. i 60.) 8. zasebne PVO armije. Pored toga, na teritoriji Ukrajine su se nalazile jedinice 28. korpusa PVO 2. odvojene armije PVO.

Struktura i naoružanje protivvazduhoplovnih raketnih snaga stacioniranih u Ukrajini bili su slični onima usvojenim u PVO SSSR-u. Protivvazduhoplovni raketni divizioni 8. armije PVO bili su naoružani sistemima PVO: S-75M3 Volhov, S-125M/M1 Neva, S-200 Vega-M i S-300PT/PS. Starije verzije kompleksa S-75M Volhov, S-125 Neva, S-200 Angara uklonjene sa borbenog dežurstva nalazili su se u bazama skladištenja. 1991. godine u sastavu 8. armije PVO je bilo 18 PVO pukova i PVO brigada, koje su imale više od 100 raketnih diviziona PVO.

Zoran Vukosavljević i Branislav Kojić su autori kapitalne studije „EŠALON“ – Istorija razvoja sovjetskih i ruskih radara, komandno-informacionih sistema i sistema automatizacije koju možete pogledati klikom na sliku ispod:

Tokom sovjetske ere, sistemi protivvazduhoplovne odbrane bili su raspoređeni duž zapadne granice i oko važnih administrativnih i industrijskih centara. Po gustini razmeštanja sistema PVO srednjeg i dugog dometa po jedinici teritorije, Ukrajina je samouvereno zauzela prvo mesto u svetu.

U procesu reformisanja oružanih snaga Ukrajine, prvi su smanjeni delovi raketnih jedinica, gde su bili u upotrebi PVO sistemi S-75M3 i S-125M. Desetine kompleksa otišlo je na reciklažu, a sa njima i hiljade protivvazduhoplovnih projektila. To je u velikoj meri bilo posledica objektivnih okolnosti. Pre svega, kompleksi prve generacije, koji su zahtevali radno intenzivno održavanje, sa elementima cevne tehnologije, koji su iscrpeli svoje resurse, i rakete sa davno isteklim garantnim rokovima skladištenja, za koje nije bilo kondicioniranog mlaznog goriva i koje su prvenstveno otpisane.

Od 2010. godine u Ukrajini je bilo oko 30 protivvazduhoplovnih sistema i kompleksa srednjeg i dugog dometa u radnom stanju: S-300PT/PS i S-200VM sistemi. Održavanje PVO S-200VM sa raketama na tečno gorivo, koje su koristile toksično gorivo i agresivni zapaljivi oksidator, bilo je moguće zahvaljujući herojskim naporima tehničkih timova, posada i remonta.

Do 2014. godine preživelo je nekoliko diviziona naoružanih S-200VM dugog dometa. Ali trenutno u Ukrajini nema efikasnih kompleksa ovog tipa. 2016. godine likvidiran je poslednji divizion 540. Lavovskog protivvazduhoplovnog raketnog puka.

U toku reorganizacije Vazduhoplovstva Ukrajine, zbog nedostatka savremenog protivvazduhoplovnog naoružanja srednjeg i dugog dometa, trupni PVO sistemi Buk-M1 i S-300V1 prebačeni su u PVO objekata. Više o ovim ukrajinskim kompleksima je opisano ranije.

Istorijat i razvoj jednog nama veoma bliskog raketnog sistema PVO KUB-M možete čitati u knjizi „NEBESKI ŠTIT SA ZEMLJE: SAMOHODNI RAKETNI SISTEM 2K12 KUB-M/KVADRAT“ klikom na lisku ispod:

Ukrajinski S-300PT/PS

Ukrajina je od SSSR-a dobila 43 diviziona raketnih sistema PVO S-300PT/PS. U drugoj polovini 1980-ih, sistemi S-300PT i S-300PS su objedinjeni za korišćenje protivvazduhoplovnih raketa 5V55R (domet gađanja na ciljeve na velikim visinama do 75 km), koje koriste radio komandno navođenje sa praćenjem kroz raketu (TVM / SAGG, prim. ZV). Osnovna razlika između S-300PT (puštenog u upotrebu 1979. godine) i S-300PS (puštenog u upotrebu 1983. godine) je u tome što su glavni elementi sistema S-300PT vučeni, dok su na S-300PS samohodni.

Pre raspada Sovjetskog Saveza, svi prethodno izgrađeni S-300PT su obnovljeni i unapređeni kako bi se poboljšale borbene performanse. Sistem sa modifikovanom opremom za navođenje dobio je oznaku S-300PT-1.

S-300PT-1, položaj kod Kijeva

Garantni rok za S-300PT/PS pre remonta bio je 25 godina, a najnoviji sistemi protivvazduhoplovne odbrane dostupni u Ukrajini proizvedeni su 1990. godine. Otprilike tokom prvih 15 godina nakon što je Kijev dobio „nezavisnost“, održavanje najnovijih kompleksa u radnom stanju uglavnom je bilo posledica „kanibalizma“ protivvazduhoplovnih sistema u skladištu. Međutim, nije bilo dovoljno korišćenih delova i sklopova, pa je do 2010. godine 12–14 diviziona verovatno ostalo na borbenom dežurstvu.

Nakon dugih odlaganja i traženja sredstava, 2004. godine Centar za naoružanje i vojnu opremu, koji je strukturna jedinica Državnog preduzeća Ukroboronservis, započeo je praktične radove na restauraciji i delimičnoj modernizaciji PVO sistema S-300PT/PS. Sredinom 2012. godine odobren je „Program obnavljanja borbene sposobnosti protivvazduhoplovnih raketnih trupa Vazduhoplovstva Oružanih snaga Ukrajine do 2017. godine“, čija je implementacija poverena Ukroboronservisu.

Program je predviđao godišnji remont četiri kompleksa S-300PS i jednog Buk-M1. Pored protivvazduhoplovnih sistema, remontovano je i modernizovano pet komandnih mesta upravljanja 5N83S, od kojih svaki upravlja sa do 6 raketnih diviziona S-300PT/PS.

Pomenuta je i rekonstrukcija radara borbenog režima 64N6 Stervjatnik (zap. Big Bird, prim. ZV), namenjenog za davanje oznake cilja sistemima PVO S-300PT/PS. U toku remontno-restauratorskih radova, ove stanice su dobile nova sredstva za prikazivanje informacija i komunikacije. U Žuljanskom mašinogradilištu „Vizar“ produžen je radni vek protivvazduhoplovnih raketa 5V55R.

Osmatračko-akvizicijski radar pukabrigade PVO S-300PTPS, tipa 64N6 Stervjatnik

Protivvazduhoplovni raketni divizioni su jedan po jedan skidani sa borbenog dežurstva i upućivani na popravku. Da bi sačuvao resurse raketa i vojne opreme, ukrajinski S-300PT/PS je vrlo često vršio borbeno dežurstvo sa smanjenim formacijskim sastavom, kada je na vatrenom položaju bilo samo 2-4 lansera.

U 2014. godini na teritoriji poluostrva Krim bila su raspoređena dva ukrajinska diviziona S-300PS i jedan S-300PT. Nakon što je Krim postao deo Ruske Federacije, većina pripadnika ukrajinskih jedinica PVO stacioniranih na Krimu zaklela se na vernost Rusiji. Ruski mediji javili su da su ukrajinski S-300PT/PS stacionirani na Krimu i deo opreme radiotehničkih jedinica vraćeni Ukrajini.

Uprkos ozbiljnim poteškoćama, Ukrajina je uspela da obnovi značajan deo raspoloživih sistema PVO S-300PT/PS. U pripremi ove publikacije, na satelitskim snimcima koji su u javnom vlasništvu, a koji odgovaraju periodu 2020–2021, bilo je moguće pronaći položaje 22 diviziona PVO S-300PT/PS. Još 6 diviziona nalazilo se u bazama za skladištenje i na punktovima stalnog razmeštaja raketnih brigada PVO.

Oleksandar Hramčihin, u članku „Koliko je strašna ukrajinska protivvazdušna odbrana“, objavljenom u novinama Nezavisimoe Voenoie Obozrenie 6. septembra 2022, navode se sledeće količine S-300PT i PS:

– S-300PT između 11-13 raketnih diviziona
– S-300PS između 13-16 raketnih diviziona

Ali čak i uzimajući u obzir uništavanje i zarobljavanje nekoliko diviziona S-300PT/PS i konfuziju prvih dana rata, ukrajinski PVO sistemi S-300PT/PS bili su primorani da se konsoliduju sami sa sobom, uspevši da kasnije nanesu osetljive gubitke ruskoj frontovskoj avijaciji. Uprkos ponovljenim izjavama ruskih medija i visokih vojnih zvaničnika o potpunom gušenju ukrajinskog PVO sistema, on je brzo uspeo da se oporavi od šoka, nakon čega je uspostavljena svojevrsna ravnoteža.

S-300PS, SLO 5P85S

Piloti ruskih borbenih aviona počeli su da izbegavaju ulazak u zonu delovanja ukrajinskih PVO sistema Buk-M1 i PVO sistema S-300PS/PT raspoređenih daleko od linije oružanog sukoba, nakon čega su njihove posade prešle na borbu protiv krstarećih raketa. Prema informacijama objavljenim u otvorenim izvorima, ukrajinski S-300PT/PS su u stanju da se bore sa tako složenim ciljevima kao što su krstareće raketa na daljinama do 55 km.

Skica razmeštaja diviziona S-300PTPS godine 2020. godine u Ukrajini

Generalno, uprkos nekim nedostacima, stari sovjetski protivvazduhoplovni sistemi, čija je starost već prešla 30 godina, pokazuju dobru efikasnost. Moram da kažem da je ruska specijalna vojna operacija bila prvi oružani sukob u kome su sistemi S-300P korišćeni po svojoj nameni u realnim borbenim uslovima.

Ukrajinski sistemi S-125M Neva

Krajem 1991. pod ukrajinsku nadležnost je došlo 29 diviziona raketnih sistema PVO S-125M/M1 Neva, a u skladištu je bilo još oko 15 starih S-125 sa lanserima za dve rakete.

Ukrajinski sistem S-125M Neva

Iako sistem PVO S-125, kao i S-75 i S-200, spada u prvu generaciju, zbog relativno jednostavnog dizajna i dobrih servisnih i operativnih karakteristika, nakon modernizacije ovaj kompleks je i dalje tražen. S-125 je postao prvi protivvazduhoplovni kompleks PVO SSSR-a sa protivvazduhoplovnim raketama na čvrsto gorivo. Upotreba čvrstog goriva u raketnim motorima ima niz značajnih prednosti u odnosu na protivavionske rakete sa motorima na tečno gorivo i oksidante.

Kapitalnu studiju pukovnika Golubovića „Pad nočnog sokola“ koja govori o uspesima 3. raketnog diviziona 250. raketne brigade PVO Vojske Jugoslavije opremeljene raketnim sistemom S-125 „NEVA“ zahvaljujući kojem smo oborili avion stealth tehnologije F-117A, a drugi teško oštetili, kao i američkog lovca F16 možete pogledati klikom na link ispod:

Raketa 5V27D dužine 5900 mm težila je 950 kg. Masa bojeve glave bila je 90 kg. Zona dekstva: 2,5–25 km. Plafon – 18 km. Uvođenje niza novih tehničkih rešenja koja do sada nisu korišćena u sovjetskim objektima protivvazduhoplovne odbrane omogućilo je smanjenje donje granice pogođenog područja u prvoj verziji na 200 metara, a na modernizovanom kompleksu S-125M1/A Neva-M1 sa protivvazduhoplovnim vođenim raketama 5V27D ova cifra je iznosila 25 metara. Ovo je postalo veoma važno nakon što su američka i izraelska avijacija, naišavši na sistem PVO S-75, prešle na operacije na malim visinama.

Kako su ukrajinski niskovisinski kompleksi S-125 dotrajali, oni su uklonjeni sa borbenog dežurstva. Poslednji PVO sistemi S-125M1 iz okoline Mariupolja i sa Krima povučeni su sa svojih pozicija 2005. godine. Relativno sveži kompleksi nisu odloženi, već poslati na skladištenje.
Izvestan broj diviziona prodat je Gruziji (ali nije korišten u kratkotrajnom ratu sa Rusijom 2008. godine usled neispravnosti), Angoli i Sudanu. Uglavnom po damping cenama.
Od 2015. godine, ukrajinske skladišne baze su još uvek imale oko 10 diviziona PVO S-125M1 pogodnih za modernizaciju.

Ukrajinski modernizovani sistem S-125M1A, bojevo gađanje mornaričkih snaga obalske odbrane

Ukrajinci su usvojili plan i sprovodili unapređenje i radikalnu modernizaciju raketnih sistema S-125M1 i neke modernizacione komplete i prodali u inostranstvo (npr. u Etiopiju – 3 modernizovana radara i stanice za vođenje raketa i 74 rakete). Program modernizacije je uključivao konstrukciju polu-mobilnih sistema, sa novim radarom za praćenje ciljeva i navođenje raketa FCR-125, kao i dubinsku modernizaciju raketa sa poluaktivnom i/ili aktivnom glavom za samonavođenje, označenim kao 5V27D-M1 i 5V27D-M2.

Postoje informacije da su ukrajinske snage PVO, koje su strukturno deo Ratnog vazduhoplovstva, dobile 2-3 diviziona S-125 2019. godine. Ipak, nije jasno da li je reč o modernizovanim sistemima PVO ili samo o restauriranim, a ako modernizovanim, onda po kojoj opciji i sa kojim raketama. Jedan modernizovani raketni divizion S-125-2D1 imala je ukrajinska mornarica, stacioniran je bio u Očakovu.

Izvor: Линник Сергей за Военное Обозрение

Novu knjigu Branislava Kojadinovića i Zorana Vukosavljevića „EŠALON“ – Istorija razvoja sovjetskih i ruskih radara, komandno-informacionih sistema i sistema automatizacije koju možete pogledati klikom na sliku ispod: