Ruski akvizicioni i osmatrački radari

Počeci

Tekst članka je u potpunosti preuzet iz nove knjige Branislava Kojadinovića i Zorana Vukosavljevića „EŠALON“ – Istorija razvoja sovjetskih i ruskih radara, komandno-informacionih sistema i sistema automatizacije koju možete pogledati i poručiti klikom na sliku ispod:

Ni jedna zemlja u istoriji nije razvila tako veliki kompleks PVO u kvantitativnom i u kvalitativnom smislu, kao što je to slučaj sa SSSR-om, odnosno danas Rusijom (sa Belorusijom). Unutar njega razvijeni su i mnogi sistemi za upravljanje jedinicama PVO, jednako brojni i razgranati mada ponekad i glomazni.

Kako bilo, ruska PVO, ruski radari, ali i njeni komandni sistemi nemaju pravog pandana u istoriji protivavionske borbe.

Jedini stvarni razlog za to je čisto geografske prirode. Rusija je dominantno kopnena država. Njeni izlazi na more su veliki, ali uslovljeni lošom klimom,
položajem ili i jednim i drugim. Rusija je relativno kasno izašla na Crno more i Baltik koji su potpuno zatvorena mora. Severni ledeni okean nikad nije bio
zona pogodna za plovidbu tokom cele godine, a i luke na njemu su relativno daleko od glavnih rejona Rusije. Izlaz Rusije na Tihi okean je na bezmalo 10 dana putovanja vozom od Moskve. Dakle Rusiji mora jesu bitna, ali ne i presudna u procesu života i ratovanja.

Rusija nikad nije bila i verovatno nikad neće ni biti prava okeanska sila. Širenje same Ruske države kroz istoriju je bilo po kopnenim pravcima ka Istočnoj Aziji, Srednjoj Aziji, Kavkazu i ka zapadu, prema Evropi. Napadi na Rusiju dolazili su od više različitih mongolsko-srednjoazijskih carstava, uglavnom sa istoka i jugoistoka, Turske sa juga i zapadnih država, uglavnom sa zapada i severozapada (Šveđani, Nemci, Balti, Poljaci, Mađari…). Obratnim pravcima su išla ruska osvajanja. Rusiju jednostavno ne možete osvojiti sa mora ili bar takvu flotu do sada nismo videli. Upravo suprotno je sa Sjedinjenim Američkim Državama koje možete osvojiti jedino sa mora, ali gle čuda one imaju najjaču flotu koju je svet ikad video (osim možda britanske flote XIX veka uopšteno).

I dok Ameriku niko ne može izložiti lako bombardovanju avijacijom sa kopna, kod Rusije je upravo suprotno. Vazdušna opasnost je za nju uvek bila aktuelna (važnija od opasnosti sa mora) i to dominantno sa zapada ili zapadnog polukruga koji je od Norveške do Turske.

Svu težinu ovog problema SSSR je osetio tokom II sv. rata, kada su njegove trupe ali, i gradovi i industrija strašno trpeli od Luftvafea, bar do polovine
1943. godine. Već tada su se odbrambene snage podelile na dve grupe. Prva grupa, odnosno trupna PVO je bila za zaštitu borbenih jedinica u kojoj su dominirali mitraljezi i laki topovi 25 mm, a naročito topovi od 37 mm, mada je bilo i mnogo onih od 85 mm.

Drugu grupu, teritorijalnu PVO, su dominantno popunjavali upravo topovi od 85 mm i činili su glavnu snagu odbrane gradova ili značajnih objekata. Oni su, uz lovce, takođe već tada praktično odvojene od frontovske avijacije, sačinjavali teritorijalnu PVO. Po nekim procenama te jedinice (teritorijalna PVO) su oborile skoro 9 000 nemačkih aviona (dve trećine ipak lovci PVO, a ne topovi) i iako je to mali broj u odnosu na ukupni broj oborenih, to su sve avioni oboreni u akcijama daleko od linije fronta, avioni u napadu na najvažnije strateške ciljeve, čime je njihova vrednost sasvim posebna i vrlo velika.

Dejstvo po aerodromima je ultimativni proces dobijanja vazdušne premoći i to je do 1943. godine bilo jasno i Nemcima i Sovjetima, ali kako su oba
protivnika bila u to doba jednako jaka (tek na kraju rata su ih Rusi jednostavno, figurativno, zatrpali dejstvom po aerodromima) i sa jednako dobrom taktikom po tom pitanju, ni jedna strana nije tako lako mogla da odnese prevagu. Time je udeo nanošenja gubitaka protivniku lovačkim dejstvima i dejstvom protivavionske artiljerije i dalje imao veliki značaj.

Posle tog rata u SSSR-u su bili svesni da ne raspolažu sa najjačim vazduhoplovstvom na svetu, naprotiv, potencijalni protivnici su zapravo bili jači, mada ne mnogo i ne uvek. Zbog toga je značaj PVO, kako trupne (PVO Suhoputnih), tako i teritorijalne (Vozdušna PVO), ostao važan deo sovjetskih vojnih napora i tako je i do dana današnjeg; štaviše, Sovjeti koji izvorno nisu izmislili PA rakete, su oni koji su ih masovno razvili i raširili po svetu.

Od Vijetnamskog rata pa nadalje, u suštini, masovno su uveli nov oblik oružja na scenu ratovanja i na taj način značajno promenili sliku savremenog bojišta. Takve promene slike bojišta su se dešavale samo iznimno, kao što je bila pojava podmornica, aviona, tenkova, mlaznih motora i helikoptera, PT vođenih raketa, protivbrodskih projektila i možda precizno vođenih avionskih bombi i raketa. Zapad je posle Drugog svetskog rata i sam krenuo u razvoj svekolikog PVO, ali je od toga dobrim delom odustao ulažući sva moguća sredstva u vazduhoplove, mada smo svedoci da i u toj sferi (PVO) nije totalno pao u inferiornost negde do raspada SSSR-a.

Kako je nestao taj glavni protivnik, tako je vodeća država zapada Amerika, suštinski prestala da ulaže u sisteme PVO i da prebacuje tendenciju na antiraketnu sferu. U taj procep od tada upadaju razne druge zemlje zapadne civilizacije i zapadni PVO sistemi su veoma respektivni, ali odavno nisu pravi takmaci ruskim sistemima.

Razvoj ruskih radarskih sredstava u zadnjih pola veka i nešto više je krajnje zanimljiv i po mnogo čemu jedinstven. I danas se uopšte ne može reći da zapad ima lošije radare za osmatranje vazdušnog prostora, naprotiv, u proseku zapad ih je do skoro imao stalno, manje ili više, kvalitativno bolje od Rusa. Štaviše, decenijama su Rusi po nekim parametrima kasnili za zapadom u pogledu radarske tehnike. Može se slobodno reći, da je razlika najmanja u današnje vreme. I sada, u mnogim, ali ne svim, klasama radara, može se reći da je zapad bolji (mada ne po svemu).

Međutim, kod Rusa je razvoj radara išao dosta drugačije nego razvoj radara na zapadu, naime Rusi u radarskoj tehnici često naprave radar koji na zapadu jednostavno nema pandana. Decenijama su ruski radari bili lošiji, ali je zato pristup radarskim konstrukcijama bio daleko širi i suštinski univerzalniji. Oni rade u svim talasnim dužinama, od kojih su recimo metarski njihov prepoznatljiv znak. Naročito se to može videti i po tome što su oni prvi stizali i do gigantskih nepokretnih divova ali i do superpokretljivih malih radara.

Raspad SSSR je zaustavio razvoj svekolike vojne tehnike u Rusiji i ostalim državama tzv. ZND, na bar dve decenije. Neke oblasti vojne proizvodnje su potpuno nestale, a mnoge su smanjene skoro do nestajanja, a sve su dovedene do minimuma.
Najgore je prošla Ukrajina.

Ipak i pored svega, projektovanje i proizvodnja radara raznih vrsta, pa u tom smislu i osmatračkih i akvizicionih, nije stala ni u Rusiji ni u Belorusiji, pa ni u Ukrajini. Ta proizvodnja obuhvata mnogo više klasa i tipova nego zapadna, mada se mora priznati da u pojedinim grupama zapad još uvek ima prednost.

Kada se tome skupu pridruže i pelengatori, odnosno pasivni radari, koje su u Rusiji daleko više razvijani nego na zapadu i obzirom da su od skoro Rusi
počeli sami da proizvode sve tipove pelengatora, a zatim uzmu u obzir i leteći radari u kojima oni vrlo brzo nadoknađuju izgubljeno vreme, mada ga još nisu potpuno nadoknadili, dobija se složena slika ukupne radarske lokacije Rusije.